دکستروکاردی یا قلب سمت راست، یک ناهنجاری مادرزادی نادر است که در آن قلب به جای سمت چپ بدن، در سمت راست قرار گرفته است. این ناهنجاری عموما تهدیدکننده‌ی حیات نیست، با این حال ممکن است با انواع دیگر ناهنجاری‌های قلبی و دیگر ارگان‌های قفسه سینه و داخل شکم همراهی داشته باشد. قلب سمت راست به تنهایی و بدون همراهی با سایر مشکلات قلبی، نادر است. در متن پیش رو قصد داریم شما را با علل ایجاد قلب راست، علائم و درمان آن آشنا کنیم.
دکستروکاردی یا قلب سمت راست چیست؟
دکستروکاردی یا قلب سمت راست یک ناهنجاری مادرزادی است که در زمان تولد خودش را نشان می‌دهد؛ کمتر از یک درصد جمعیت کل جهان با قلب سمت راست به دنیا می‌آیند. درصورتی که مبتلا به قلب سمت راست باشید، ممکن است به برخی دیگر از انواع ناهنجاری‌های قلبی هم مبتلا باشید؛ جراحی می‌تواند در مواردی کمک‌کننده باشد.
دو نوع اصلی قلب سمت راست وجود دارد:
• دکستروکاردی سیتوس اینورسوس یا تغییر مکان طرفی
در این نوع دکستروکاردی، نوک قلب و چهار حفره‌ی اصلی آن یعنی دهلیزها و بطن‌ها به جای سمت چپ، در سمت راست قفسه سینه قرار گرفته‌اند.
• دکستروکاردی سیتوس اینورسوس توتال یا تغییر مکان طرفی کامل
در این نوع دکستروکاردی همه احشا قفسه سینه و شکم از قبیل کبد، طحال و عروق اصلی‌شان دقیقا در سمت مقابل‌شان قرار گرفته‌اند. در حقیقت در این حالت علاوه بر قلب تمام احشای شکم و قفسه سینه در جای معکوسشان قرار گرفته‌اند. (مثل تصویری که در آینه شکل می‌گیرد.)
علل و ریسک فاکتورهای ایجاد قلب سمت راست
علت اصلی بروز این ناهنجاری به طور کامل مشخص نشده است؛ با این حال دانشمندان می‌دانند که این ناهنجاری در زمان شکل‌گیری جنین در رحم به وجود می‌آید. آناتومی قلب افراد مختلف ممکن است تفاوت‌هایی با یکدیگر داشته باشد. افرادی که با دکستروکاردی یا قلب سمت راست به دنیا می‌آیند، ممکن است با انواعی از ضایعات قلبی به دنیا بیایند.
قلب سمت راست ممکن است به دلیل اختلال در شکل‌گیری سایر ارگان‌های بدن به وجود بیاید. ضایعاتی در شکم، ریه و یا قفسه سینه ممکن است منجر شوند که قلب به سمت راست بدن کشیده شوند. در این حالت احتمال بیشتری وجود دارد که فرد با ضایعات قلبی و سایر ناهنجاری‌های مربوط به ارگان‌های حیاتی به دنیا بیاید. داشتن ضایعات متعدد ارگان‌ها با نام «سندروم هتروتوکسی» شناخته می‌شود.
با این حال نشان داده شده است ژن‌هایی که توارث آن‌ها به صورت مغلوب است، در ایجاد قلب سمت راست دخالت دارند؛ این ژن‌ها باعث می‌شوند که قلب جنین همراه عروق و لوله‌های همراهش در زمان شکل‌گیری‌اش در رحم بچرخد. براساس زمان و شدت چرخش ممکن است سایر ارگان‌های شکم هم معکوس شوند.
از آن جایی که توارث این ژن‌ها به صورت مغلوب است، برای این که فرد با قلب سمت راست یا دکستروکاردی به دنیا بیاید، لازم است یک ژن از پدر و یک ژن هم از مادر دریافت کند. دکتسروکاردی یا قلب سمت راست تقریبا یک نفر از هر 12 هزار نفر را در جهان درگیر می‌کند؛ دکتسروکاردی توتال یا چرخش کامل اعضای شکم و سینه، یک نفر از هر 10 هزار نفر را درگیر می‌کند. به نظر نمی‌رسد که جنسیت، نژاد و قومیت تاثیری بر روی احتمال ابتلا به این ناهنجاری مادرزادی داشته باشند.
علائم قلب سمت راست
بسیاری از افرادی که مبتلا به دکستروکاردی یا قلب سمت راست هستند، در طول زندگی‌شان متوجه این ناهنجاری مادرزادی نمی‌شوند؛ به این دلیل که علامت خاصی از خودش نشان نمی‌دهد. گاها به عنوان یک یافته‌ی اتفاقی طی سایر بررسی‌های قلبی و یا ریوی محرز می‌شود.
با این حال یکی از علائم گویای این ناهنجاری این است که حین معاینه، صداهای قلبی در سمت راست به مراتب بلندتر از سمت چپ قفسه سینه شنیده می‌شوند.
در موارد شدید، به خصوص در کودکانی که با انواعی از ضایعات قلبی و سایر بیماری‌ها به دنیا می‌آیند، علائم همراه نیاز به بررسی و درمان جدی دارند.
علائمی که نیاز به بررسی جدی پزشکی دارند، شامل موارد زیر است:
• خستگی بدون علت و ادامه‌دار به دلیل ناهنجاری قلبی و عدم اکسیژن‌رسانی کافی
• عدم توانایی وزن‌گیری و اختلال رشد
• عفونت مزمن به ویژه در سینوس‌ها و ریه، مژک‌های ریه کودکان مبتلا به قلب سمت راست به درستی عمل نمی‌کند. این مژک‌ها وظیفه خارج کردن اجسام خارجی از قبیل میکروب‌ها را از ریه به عهده دارند. در صورتی که درست عمل نکنند، ریه مستعد عفونت است.
• زردی یعنی زرد شدن پوست و یا ملتحمه متعاقب ناهنجاری‌های مرتبط با کبد
• پوستی که به رنگ آبی می‌زند به ویژه در نزدیکی انگشتان
• آبی شدن لب‌ها
کودکان که با قلب سمت راست یا دکستروکاردی به دنیا می‌آیند احتمال بیشتری دارد که طحال نداشته باشند؛ طحال عضوی است که نقش مهمی در سیستم ایمنی بدن ایفا می‌کند. نداشتن طحال این کودکان را درمعرض عفونت قرار می‌دهد.
عوارض قلب سمت راست
با این که قرار گیری قلب در سمت راست، اغلب به تنهایی مشکلی ایجاد نمی‌کند، اما قرارگیری ارگان‌های بدن در جای اشتباه ممکن است تشخیص و درمان درست بیماری‌ها را با مشکل روبه‌رو کند. برای مثال آپاندیسیت در فرد مبتلا به دکستروکاردی سیتوس اینترووس ممکن است موجب درد در سمت چپ تحتانی شکم به جای سمت راست تحتانی شکم شود.
وقتی این تفاوت‌های آناتومیک ایجاد می‌شوند، می‌توانند جراحی را هم با مشکل رو به رو کنند.
سایر عوارض همراه با دکستروکاردی یا قلب سمت راست شامل موارد زیر است:
• ناهنجاری‌های روده که اغلب به دلیل انسداد متعاقب چرخش اشتباه روده رخ می‌دهد
• بیماری‌های برونشیال مثل پنومونی یا ذات‌الریه که اغلب به دلیل نارسایی مژک‌های ریه رخ می‌دهند
• بیماری‌های مری
• بیماری‌های قلبی و عروقی
• بیماری یا نارسایی قلبی
• عفونت و سپسیس
تشخیص قلب سمت راست
اغلب موارد قلب سمت راست با نوار قلب یا EKG وگرافی ساده قفسه سینه شناسایی می‌شوند. نوار قلبی که در آن امواج قلبی معکوس هستند، علامتی از دکستروکاردی یا قلب سمت راست است.
به محض این که پزشک به دکستروکاردی یا قلب سمت راست شک کند، ممکن است سی تی اسکن یا MRI درخواست کند تا تشخیص قطعی شود.
درمان دکستروکاردی یا قلب سمت راست
بسیاری از افراد مبتلا به قلب سمت راست علامتی از خود نشان نمی‌دهند و نیاز به درمان خاصی ندارند.
درصورتی که قلب سمت راست منجر به ایجاد اختلال در فعالیت طبیعی قلب و سایر اندام‌های بدن شود، باید درمان شود. در صورتی که قلب سمت راست با سایر ناهنجاری قلبی همراهی داشته باشد، جراحی ممکن است ضرورت پیدا کند. بسیاری از این کودکان پیش از جراحی، داروهایی دریافت می‌کنند که نیروی قلب را زیاد کرده و فشار خون را کم کند.
در صورت ابتلا به قلب سمت راست، نسبت به جمعیت نرمال بیشتر در معرض عفونت هستید که نیاز به درمان دارد. در صورتی که طحال نداشته باشید و یا طحال به درستی کار نکند، پزشک ممکن است به منظور پیشگیری از عفونت برایتان آنتی‌بیوتیک تجویز کند. ممکن است به منظور مقابله با عفونت‌های ریوی نیاز باشد که درازمدت آنتی‌بیوتیک دریافت کنید.
ابتلا به قلب سمت راست ممکن است با برخی ناهنجاری‌های گوارشی همراهی داشته باشد که به دلیل چرخش اشتباه روده رخ می‌دهند. در این صورت پزشک به دنبال هر گونه شواهدی از انسداد روده‌ای در شما می‌گردد. انسداد روده می‌تواند مانع از دفع مواد زائد از بدن شود.
انسداد می‌تواند تهدیدکننده‌ی حیات باشد و درصورت عدم درمان منجر به مرگ شود. در صورت ابتلا به انسداد ممکن است نیاز به جراحی برای برطرف کردن آن داشته باشید.
در صورتی که دکستروکاردی با هر نوع ناهنجاری دیگری همراهی داشته باشد، آن ناهنجاری یا بیماری نیاز به درمان‌های مخصوص خودش را دارد.
نکته پایانی
اغلب افراد مبتلا به قلب سمت راست دارای طول عمر طبیعی هستند در افرادی که قلب سمت راست به تنهایی دارند (سایر ارگان‌ها چرخش پیدا نکرده‌اند.) احتمال همراهی با سایر ناهنجاری‌های قلبی و خطرات سلامتی بیشتر است. پزشک ممکن است برای پیشگیری از ابتلا به عفونت، برایشان آنتی‌بیوتیک تجویز کند.
افراد مبتلا به قلب سمت راست بهتر است پیش از ازدواج مشاوره ژنتیکی دریافت کنند، تا هرگونه ناهجاری ژنتیکی در آن‌ها مشخص شود.
شما می‌توانید با استفاده از سامانه طبینجا به صورت آنلاین از متخصصین قلب و عروق ما نوبت دکتر قلب بگیرید.
